આ લખનારનો ઉદ્દેશ ભારતીય સંસ્કૃતિને ઉતારી પાડવાનો નથી જ નથી. તેને આપણી સંસ્કૃતિનું ગૌરવ છે પણ મિથ્યાભિમાન નથી. તેના સારા અંશોની પ્રસંશા અને પ્રચાર કરવાવાળા તો ઘણા છે, આપણી પોતાની ભૂલો જોઈ શકવાવાળા ખૂબ ઓછા છે. કોઈકે તો તે ધૃષ્ટતા કહો કે નૈતિક હિંમત, જે કહો તે, બતાવવાની જરૂર છે. તે પૂરી કરવાનો આ પ્રયાસ છે.
આપણે ત્યાં ઉત્તમ કક્ષાનું તત્વજ્ઞાન હતું અને છે. પણ કોઇ વ્યક્તિ એકાદ વીંટીના વખાણ કર્યા કરે પણ તેમાં જડેલા હીરા પ્રત્યે દુર્લક્ષ કરે તેવી રીતે આપણે ધાર્મિક વાર્તાઓમાં જ એવા અટવાઈ ગયા છીએ કે તત્વજ્ઞાન જાણતા હોવા છતાં તેનો અમલ કરતા નથી. એક વખત આપણને એમ થઈ જાય કે આપણે સર્વશ્રેષ્ઠ અને સંપૂર્ણ છીએ પછી આપણી સાવધાનતા શૂન્યવત્ થઈ જાય, આપણે આપણા દોષો પર પુરતું ધ્યાન ન આપીએ, અને જતે દિવસે આપણી પડતી થયા વગર ન રહે. તેથી આપણે ગાફેલ (કોંપ્લેસંટ Complacent) ન થઈએ તે અગત્યનું છે.
એક બીજા લખાણમાં (સત્ય, શ્રધ્ધા અને તર્ક) આ લખનારે લખ્યું છે કે 'શ્રધ્ધા અને ભક્તિભાવના રૂપાળા અંચળા હેઠળ આપણે ઘણા અસત્યો અને અન્યાયોને ધરબી દીધા છે.' આ લખાણ તે વક્તવ્યને સમજાવવાનો પ્રયત્ન છે. જુદા જુદા પ્રસંગો ખાસ કશી તરાહ (પૅટર્ન) વિના જ રજુ કર્યા છે.
આ લખનારે પ્રચલિત વાર્તાઓમાં કશો જ ફેરફાર નથી કર્યો. કેવળ તેમના અર્થઘટન, કોઈ પણ વ્યક્તિ પોતાની સામાન્ય બુધ્ધિ વાપરીને કરી શકે તેવી, જુદી રીતે કરી બતાવ્યા છે. વાર્તાઓના શબ્દાર્થ ઉપરાંત ભાવાર્થો, ગૂઢાર્થો અને સૂચિતાર્થો સમજવાના પ્રયત્નો કર્યા છે.
સત્ય અને ન્યાય પરસ્પર આધાર રાખે છે. ન્યાય વિનાનું સત્ય નકામું છે, સત્ય વિના ન્યાય અશક્ય છે. એટલે જો કોઈ વાત બેમાંથી એક્નું સમર્થન કરતી ન હોય તો તે સમાજને માટે નિરૂપયોગી તો ખરીજ પણ હાનિકારક પણ હોઈ શકે છે. તેથી જે અસત્યો અને અન્યાયોને આપણે અત્યાર સુધી સ્વીકારી અને ચલાવી લીધા છે તેમને ઉઘાડા પાડવા જોઈએ કે જેથી તેમણે કરેલા નુકશાનને અટકાવી અને સુધારીશકાય.
અન્યાયની સામે અવાજ ઉઠાવે તે યુવાન, અન્યાયનું સમર્થન કરે તે વૃધ્ધ. તમે યુવાન છો કે વૃધ્ધ?
ગીતાની વિસંગતતા:
શ્રી ભગવાન ઉવાચ
हतो वा प्राप्स्यसि स्वर्गं जित्वा वा भोक्ष्यसे महीम् |
तस्मादुत्तिष्ठ कौन्तेय युध्धाय कृतनिश्चय: ||
કાં તો તું યુદ્ધમાં હણાઈને સ્વર્ગ પામીશ અથવા તો સંગ્રામમાં જીતીને ભૂમંડળનું રાજ્ય ભોગવીશ; માટે હે અર્જુન! તું યુદ્ધ માટે નિશ્ચય કરીને ઊભો થઇ જા. (શ્રીમદ્ભગવત્ગીતા 2:37)
અર્જુન ઉવાચ
ભલા ભગવાન, હું તો સદેહે સ્વર્ગમાં જઈ આવ્યો છું અને ઉર્વશીને નકારી પણ આવ્યો છું. મને સ્વર્ગની આકાંક્ષા નથી. અને જીવતો રહીશ તો મારો મોટો ભાઈ મને ફરી પાછો દાવ પર મુકશે. માટે હું ઊભો નથી થવાનો. (શ્રીમાન્તતૂડીગીતા)
બ્રહ્મચર્ય:
એક ઘણું સન્માન પામેલા ધર્મગુરુ એક શિષ્ય યુગલના ઘરે રહેતા હતા. તેમના ઉપદેશથી પ્રભાવિત થયેલ ગૃહિણીએ 'અસંભોગ વ્રત' લીધું. (બ્રહ્મચર્ય તો ઘણી અઘરી સાધના છે.) અસંતુષ્ટ પતિ વેશ્યાગમન કરવા લાગ્યા. પત્નીને જાણ થઇ. તેણે પતિ અને ગુરુજી પાસેથી વચન લીધું કે બંને જ્યાં પણ જશે ત્યાં સાથે સાથે જ જશે. જયારે પતિથી સંયમ ના જ રાખી શકાયો ત્યારે તેઓ ગુરુજી સાથે વેશ્યાના ઘરે ગયા. ગુરુજી નીચે બેસી રહ્યા, પતિ થોડા સમય માટે ઉપલા માળે જઈ આવ્યા. ઘરે ગયા ત્યારે ગૃહિણીના પ્રશ્નના જવાબમાં ગુરુજીએ વાત કહી દીધી. પાછળથી શિષ્યો સાથે વાતચીત દરમ્યાન ગુરુજીએ કહ્યું કે તેઓ એટલા બધા સાચાબોલા હતા કે તેઓએ આ વાત ગુહિણીને કહી દીધી હતી. ઉપલક દૃષ્ટિએ ગુરુજી ઘણા મહાન જણાય પરંતુ સહેજ ઊંડો વિચાર કરીએ તો તેમનો દંભ જોઈ શકાય. ખરેખર તો તેમણે પહેલેથી જ ગૃહિણીને સમજાવવી જોઈતી હતી કે તેને માટે 'અસંભોગ વ્રત' લેવું યોગ્ય નહોતું. તે પણ પતિની સંમતિ વિના તો સાવ જ અનુચિત હતું. પતિ સાથે વેશ્યાગૃહ સુધી ગયા તો ખરા પણ નીચે શીદ બેસી રહ્યા? પતિને સમજાવવા જોઈતા હતા કે "ચાલો ઘેર પાછા, હું તમારી પત્નીને કહીશ કે તે તમારી શારીરિક જરૂરિયાત પૂરી પાડે."
વ્રતભંગ:
બીજા એક તેમનાથી પણ વધારે જાણીતા અને અત્યંત માન પામેલા મહાપુરુષે પ્રતિજ્ઞા લીધી કે તેઓ ગાય ભેંસના દૂધ વગેરે ઉત્પાદનો નહીં આરોગે. પરિણામે તબિયત લથડી. તબીબોની સલાહથી દૂધ લેવાનું ચાલુ કર્યું પણ બકરીનું કારણ કે અસલ પ્રતિજ્ઞામાં બકરીનો ઉલ્લેખ કરવાનો રહી ગયો હતો. પોતાની આત્મકથામાં લખ્યું કે, "વ્રતનો આત્મા હણાયો." ના ભાઈ ના, આત્મા હણાયો નહોતો; તેઓએ સંપૂર્ણ સભાનતા સાથે સ્વેચ્છાપૂર્વક વ્રતના આત્માને હણ્યો હતો. સત્ય તો એ છે કે અસલ પ્રતિજ્ઞા લીધી તે મોટી ભૂલ હતી. અને તે વાતનો પ્રમાણિકતાપૂર્વક સ્વીકાર કરીને ગાય ભેંસ સહીત બધા દૂધ અને તેમાંથી બનતા દહીં, છાશ વગેરે પદાર્થોનું સેવન કર્યા કરવું જોઈતું હતું.
જીસસ ક્રાઇસ્ટનું પુનર્જીવન (Resurrection):
જીસસ અંગે મનાય છે કે તેઓ વધસ્તંભ પર મરણ પામ્યા બાદ દફનાવાયા તો હતા પરંતુ ફરીથી જીવતા થયા હતા. આને Resurrection કહે છે અને તેની ઉજવણી ઈસ્ટર રવીવારે કરવામાં આવે છે. આ લખનારને લાગે છે કે જીસસને લોકો બરાબર સમજ્યા નથી.
જીસસ ક્રાઇસ્ટ સર્વશ્રેષ્ઠ માનવ હતા. તેઓ પરમેશ્વરના એક માત્ર પુત્ર હતા, પરંતુ તેમના સમય અને પ્રદેશમાં, દુનિયાભરમાં અને બધા સમય માટે નહિ. પરમેશ્વર તો તેમના પુત્રો (અને પુત્રીઓ) ને મોકલ્યા જ કરે છે કારણ આપણે એવા છીએ કે સુધરતા જ નથી. બધામાં જીસસ શ્રેષ્ઠ હતા. તેમનો ઉપદેશ અમુલ્ય છે. તેમના વિષે પ્રચલિત વાતો, જેવી કે તેઓ પાણી પર ચાલી શકતા હતા વગેરે, સાચી ના હોય તો પણ તેમના ઉપદેશનું મહત્વ લેશમાત્ર ઓછું ના થાય.
જીસસ એટલા દયાળુ હતા કે દુખીયાઓને સહાય કર્યા વિના રહી શકતા નહોતા, એટલા હિંમતવાળા હતા કે ઢોંગી પૂજારીઓનો વિરોધ કરતા અચકાતા નહોતા. આવી વ્યક્તિ જીવતી હોય છતાં ચુપચાપ બાકીનું જીવન ગાળે તે શક્ય જ નથી. મારનાર કરતાં બચાવનાર પરમેશ્વર વધારે સમર્થ છે તે પુરવાર કરવા ખાતર પણ જનતા અને સત્તાવાળાઓ સમક્ષ જાહેર થયા હોત. ઈસ્ટર રવિવાર પછી પણ તેઓએ પહેલાની પ્રવૃત્તિ ચાલુ રાખી હોત. પણ ગોસ્પેલમાં તેનો કશો ઉલ્લેખ નથી. તેથી તેઓ ફરીથી જીવતા થયા હોય તેવું લાગતું નથી. બન્યું હશે એવું કે કોઈએ તેમનું શબ ગાયબ કર્યું. પછી મેરી મેગ્ડેલીન અને બીજા નીકટના અનુયાયીઓને શબ ના મળ્યું. સાયકોલોજીમાં denial કહે છે તે મુજબ wishful thinking ને લીધે તે બધાને લાગ્યું કે જીસસ ફરીથી જીવતા થયા છે. પાછળથી કોઈએ તેમના આકાશમાં ચડી જવાની (ascension to heaven) વાત ઉમેરી દીધી કે જેથી તેમની કબર બતાવવી ના પડે.
એકલવ્યના જમણા હાથનો અંગૂઠો માંગી લેવાના દ્રોણના અપકૃત્યના બચાવમાં કેટલાક ધર્મગુરૂઓ કહે છે કે તે શસ્ત્રવિદ્યાનો દુરૂપયોગ ન કરે તે માટે આ જરૂરી હતું. આ તો મહાસત્તાઓએ ઊભી કરેલી ન્યુક્લીઅર નોનપ્રોલિફરેશન ટ્રીટી જેવી વાત થઈ. 'અમે ભલે શસ્ત્રો રાખીએ, તમારે નહીં રાખવાના'. અને બ્રાહ્મણો વિદ્યાનો દુરૂપયોગ ન જ કરે એ વાત ક્યાં સાચી છે? દ્રોણના જ પુત્ર અશ્વત્થામાએ ઉત્તરાના ગર્ભ પર છોડીને બ્રહ્માસ્ત્રનો દુરૂપયોગ ક્યાં નહોતો કર્યો? એવી પણ રજૂઆત થઇ છે કે એકલવ્ય શત્રુ રાજ્ય મગધથી આવ્યો હતો. તે ત્યાં પાછો જઈને હસ્તિનાપુરની વિરુદ્ધ તેની વિદ્યાનો ઉપયોગ ના કરે તેટલા માટે દ્રોણે તેનો જમણા હાથનો અંગુઠો કપાવી લીધો હતો. આ પણ ખોટી દલીલ છે. વિદ્યાનો દુરુપયોગ ના કરે તેવું વચન લઇ શક્યા હોત. વળી તેને હસ્તિનાપુરમાં જ સારી નોકરી અપાવી રાખી લીધો હોત તો ઘણો કામ લાગ્યો હોત.
ગાંધારી :-
ગુજરાતના એક જાણીતા સાહિત્યકારશ્રીએ થોડા સમય પર એક જાણીતા વર્તમાનપત્રમાં લેખમાળા લખી કૌરવમાતા ગાંધારીના ખૂબ વખાણ કર્યા હતા. વિચાર કરો. પતિ આંધળો હોય તો તેની સેવા કરવાને બદલે પોતે પણ આંખે પાટા બાંધ્યા તેથી આખા પરિણીત જીવન દરમ્યાન બીજાઓએ તેમની સેવા કરવી પડી. અર્ધઅનાથ પુત્રો પૂર્ણઅનાથ બન્યા. જેમની દેખભાળ માતાપિતા ન કરે તેઓ સ્વચ્છંદી બંને તેમાં કશી નવાઈ ખરી?
કર્ણ :-
કર્ણની કથની તો ખૂબ જ જાણીતી છે. પરંતુ તેમાંથી ઉદ્ભવતા પ્રશ્નો પૂછવાનો કશો જ પ્રયાસ થયો જણાતો નથી.
કુતુહલવશ કુંતીએ તો પોતાને મળેલો મંત્ર જપીને સૂર્યનારાયણને બોલાવ્યા અને પુત્રપ્રાપ્તિની વિનંતિ કરી. તે સમયે કુંતી તો નાદાન હતી પણ શું સૂર્યદેવનું એ કર્તવ્ય નહોતું કે તેઓ કુંતીની વિનંતિ નકારે અને સમજાવે કે અપરિણીત કન્યા માટે પુત્રપ્રાપ્તિ અનુચિત હતી? કુંવારી કન્યાને ગર્ભવતી બનાવવાનો દોષ સૂર્યદેવ કરી જ કેમ શક્યા?
નવજાત શિશુનો કુંતીએ તો ત્યાગ કર્યો. પણ પિતા તરીકે શું સૂર્યનું એ કર્તવ્ય નહોતું કે પોતાના પુત્રના યોગક્ષેમનું રક્ષણ કરે? સીધી અથવા આડકતરી રીતે લોકોને કેમ જણાવ્યું નહીં કે કર્ણ સારથિપુત્ર નહીં પણ સૂર્યપુત્ર હતો? માતાનું નામ જણાવ્યા વિના પણ પિતાનું નામ જણાવી શક્યા હોત. શું દેવતાઓને કશું જ ઉત્તરદાયિત્ત્વ નહોતું? તો એવા ચરિત્રહીન દેવ આપણી પૂજાને પાત્ર કેવી રીતે ગણી શકાય?
પરશુરામ અને 'પૂર્ણપુરૂષોત્તમ' શ્રીકૃષ્ણ તો ભગવાન શ્રી વિષ્ણુના અવતાર હતા અને તેથી સર્વજ્ઞ હોવા જોઈતા હતા. તેઓ બંને પણ કર્ણના સાચા પિતાને જાણવામાં કેમ નિષ્ફળ ગયા? કે પછી જાણીબૂઝીનેઅજાણ બનતા હતા? શા માટે તેમણે બંનેએ કર્ણને અપમાન અને અન્યાય કર્યા? જો તેને તેની યોગ્યતા અનુસાર સ્થાન મળ્યું હોત તો તે કૌરવોને પક્ષે ગયો હોત?
ગુણ તથા કર્મ અનુસાર ચાતુર્વર્ણ્યની વ્યવસ્થાના સર્જક શ્રીકૃષ્ણએ, કર્ણના ગુણ તેમજ કર્મ બંને ક્ષત્રિયને અનુરૂપ હોવા છતાં, તેને ક્ષત્રિય કેમ ન ગણ્યો? પોતે પણ મહાભારતના યુધ્ધ સમયે સારથિપણું કરવાના તો હતા જ તો પછી એક સારથિના પાલિતપુત્રને આટલો ઘોર અન્યાય કરવાથી તત્કાલીન સમાજનું કે સનાતન ધર્મનું શું કલ્યાણ કરવા ધાર્યું હતું? કે પછી આ બે 'અવતારો'ના પરમેશ્વરપણાના દાવાસાવ પોકળ તો નહોતા? પરમેશ્વર કદી આટલી અમાનુષી, નિષ્ઠુર અને અન્યાયી જ્ઞાતિપ્રથા સર્જી શકે ખરા?
એટલું તો કહી શકાય ને કે અપરિણીત માતાના પુત્રને તો ઈશ્વર પણ અવહેલના, અપમાન, અન્યાય અને ત્રાસ જ આપે છે?
ભીષ્મ(?) :-
આપણે હિંદુઓને બ્રહ્મચર્યનું એવું ઘેલું લાગ્યું છે કે બ્રહ્મચર્યનો દાવો કરનાર દરેક પુરૂષને માનાર્હ અને પૂજનીય ગણીએ છીએ પછી ભલે તેણે 'અશક્તિમાન્ ભવેત્સાધુઃ' ન્યાયે પોતાની એબ છુપાવવા જ બ્રહ્મચર્ય સ્વીકાર્યું હોય. આનો સૌથી ખરાબ દાખલો હોય તો તે ભીષ્મ છે. શાંતનુપુત્ર દેવવ્રત એટલો ચતુર નીકળ્યો કે તેણે પિતાની પરિસ્થિતિનો લાભ લઈ જીવનભર બ્રહ્મચર્યની જાહેરાત કરી દીધી કે જેથી પોતાની નપુંસકતા છુપાવી શકાય. ઘેલા લોકોએ તેને 'ભીષ્મ'નું બિરૂદ આપી દીધું. આ લખનાર તો તેને ગાંગેય જ કહેશે. ગાંગેય જો નપુંસક ન હોત તો તેણે મત્સ્યગંધાની આજ્ઞા ઉવેખીને અંબાલિકા સાથે પરણવાની તેમજ અંબા અને અંબિકા સાથે નિયોગ કરવાની ના પાડી જ ન હોત. પણ તે જાણતો હતો કે પોતે ધારે તો પણ અપરમાની આજ્ઞાઓનું પાલન કરવાની તેનામાં શક્તિ જ નહોતી. શિખંડી પર વાર ન કરવાની તેની વૃત્તિ પણ તેની નપુંસકતાની સાક્ષી પૂરે છે. દ્રૌપદીના વસ્ત્રાહરણ સમયે તેની ચૂપકીદી તેના માનસિક રીતે પણ નપુંસક હોવાનો પૂરાવો હતો. કહે છે કે તે 'ઈચ્છામૃત્યુ' હતો. જેનું આખેઆખું જીવન બીજાઓની ઈચ્છા પ્રમાણે જ વીત્યું હોય તે વળી 'ઈચ્છામૃત્યુ' હોય તો પણ શું અને ન હોય તો પણ શું? અને મૃત્યુને શા માટે વિલંબમાં નાંખ્યું તો કે સ્વર્ગમાં જવા માટે. સ્વર્ગમાં જઈને કરશે શું? જેની અર્જુન ના પાડી આવ્યો હતો અને જે પોતે મૃત્યુલોકમાં તો કરી શકે તેમ નહોતો તે? અને સ્વર્ગમાં જવા માટે કરવાનું શું? સત્કર્મો નહીં, ફક્ત ઉત્તરાયણ સુધી જીવતા રહેવાનું! આપણા કોઈ પ્રિય સ્વજન દક્ષિણાયનમાં મરણ પામે તો શું આપણે એમ માની લેવાનું કે તેઓ સ્વર્ગમાં નહીં પણ નરકમાં ગયા હશે? શરશય્યાની વાત પણ બરાબર નથી. બાણ છોડીને અર્જુને તેને માટે ઓશીકું બનાવી આપ્યું તે બતાવે છે કે તે ચત્તોપાટ સૂતો હતો. તીર બધા પીઠમાં વાગેલા હતા? તો તે તીર કોના હતા? શું કૌરવોએ પોતાના સેનાપતિને ઘાયલ કર્યા હતા? જો પાંડવોના તીર હોય તો છાતી ને બદલે પીઠમાં કેવી રીતે વાગ્યા? આમ ગાંગેયનું આખું જીવન અસત્યોની પરંપરા જ હતું જેને આપણે 'શ્રધ્ધા' ના રૂપાળા અંચળા હેઠળ દબાવી દીધા છે.
પરશુરામ :-
વિષ્ણુના બીજા બધા અવતારો નિશ્ચિત્ત ઉદ્દેશ્ય માટે થયા હતા. પરશુરામ અવતાર કયા વિશેષ લક્ષ્ય માટે થયો હતો તે સ્પષ્ટ નથી. પણ તે માનવ અવતાર હતો તેમાં શંકાને સ્થાન નથી.
રેણુકાની કશી ભૂલ માટે તેને મારી નાંખવાની આજ્ઞા જમદગ્નિએ તેમના પ્રથમ ચાર પુત્રોને કરી. તેનું પાલન ન કરનાર પુત્રોને મુનિએ 'તપ ના તેજથી દૃષ્ટિ વડે' જ બાળીને ભસ્મ કરી નાંખ્યા. ભલા મુનિ, આટલી શક્તિ હતી તો પત્નીને જ બાળવી હતી ને! પણ અક્કલ કોણ વાપરે?
ત્યાર બાદ આવી પહોંચનાર પાંચમા પુત્ર પરશુરામે માતાનો વધ કરી પિતાને પ્રસન્ન કર્યા અને પાંચેય મૃતાત્માઓને પુનર્જીવિત કરવા વિનંતિ કરી. બાપે તેમ કર્યું. જમદગ્નિ પાસે સંજીવનિ વિદ્યા હતી પણ તે એકેય પુત્રને શિખવી નહીં. કેમ? શું પરશુરામ સુપાત્ર નહોતા? શિખવી હોત તો સહસ્ત્રાર્જુન સામેના સંઘર્ષમાં કામ ન લાગી હોત? પણ દૂરંદેશી કોણ થાય?
સહસ્ત્રાર્જુને જમદગ્નિને મારી નાંખ્યા. તેથી રોષે ભરાયેલા પરશુરામે કહે છે કે એકવીસ વાર પૃથ્વી નક્ષત્રી કરી. પહેલી વાર જો પૃથ્વી પૂરેપૂરી નક્ષત્રી કરી હોય તો બીજી વાર શું કરવાનું રહે? તો પછી વીસવીસ વાર તેમણે અધૂરૂં કામ કર્યું? અને એકવીસમી વારના પ્રયત્ન પછી પણ ક્ષત્રિયો તો રહ્યા જ. વિષ્ણુનો અવતાર આટલી ઘોર નિષ્ફળતા પામે? ધારો કે સફળ થયા હોત તો વિષ્ણુએ આમા અવતારમાં 'ચાતુર્વર્ણ્યમ્મયા સૃષ્ટમ્'ને બદલે 'ત્રૈવર્ણ્યમ્મયા સૃષ્ટમ્' એમ કહેવું પડત કે નહીં? બે અવતાર પરસ્પર વિરોધી કામ કરે ખરા?
રાવણને મારવા માટે માનવ અવતાર લેવાની જરૂર પડી ત્યારે તેમજ કંસને મારવા માટે અવતાર લેવાની વેળા આવી ત્યારે પણ પરશુરામ પૃથ્વી પર જ હતા. તો રામ કે કૃષ્ણ અવતાર કેમ લેવા પડ્યા?
કહે છે કે પરશુરામ ચિરંજીવી હતા (કે છે). તો પછી શિવધનુષના ભંગથી ક્રોધિત થઈ રામ સાથે લડવા આવનાર પરશુરામ દ્વાદશ જ્યોતિર્લિંગ પૈકીના એક એવા સોમનાથ લિંગના ભંગ સમયે નિષ્ક્રિય કેમ રહ્યા?
પરશુરામ પાસે કશીક વિદ્યા હતી. બ્રાહ્મણેતરને વિદ્યા ન આપવાની માનસિક સંકુચિતતા દાખવી. કર્ણને પણ શાપ આપી વિદ્યા ભૂલાવી દીધી. પરિણામે તે વિદ્યા સાવ જ ભૂલાઈ ગઈ. એકાદ બ્રાહ્મણ બાળકને દત્તક લઈ સુપાત્ર બનાવી તેને વિદ્યા આપી શક્યા હોત. તો તે વિદ્યા મુસ્લિમોના આક્રમણનો સામનો કરવામાં ખૂબ કામ લાગી હોત કે નહીં? વિદ્યા આપ્યા વગરનું તેમનું ચિરંજીવપણું આપણા ધર્મને શું કામ લાગ્યું?
છેલ્લે, પરશુરામ ગાંગેય વડે હારીને હિમાલય જતા રહ્યા. એકવીસ વાર પૃથ્વીને નક્ષત્રી કરનાર પરશુરામ એક ક્ષત્રિય સામે હારી ગયા? અને જો વિષ્ણુનો અવતાર હોય તો વૈકુંઠ ના જાય તે હિમાલય ગયા? અને પેલા જાણીતા શ્લોક અનુસાર અમર હોય તો સનાતન ધર્મના રક્ષણ માટે કેમ કશું જ ના કર્યું? કે પછી તેમનો મૃતદેહ ના મળવાથી અગ્નિ સંસ્કાર ન કરી શકાયો તેથી તેમને અમર ગણવામાં આવે છે?
રામનો વચનભંગ :-
શિવજીએ વગર વિચાર્યે રાવણને વરદાન આપ્યું કે દેવ કે દાનવ તેને મારી ન શકે. તેથી તેને મારવા માટે માનવ અવતાર લેવાની વિષ્ણુને જરૂર પડી. અર્થાત્ આપેલા વચનનું પાલન શબ્દશઃ થવું જ જોઈએ. તો પછી દશરથે કૈકેયીને આપેલા વચનનું પાલન થયું હતું ખરૂં? ના, નહોતું થયું. દશરથના વચન સાવ સ્પષ્ટ હતા, ભરતને રાજ્ય મળે અને રામ વનમાં જાય. ભલે ભરતે પ્રાણત્યાગ કરવાની ધમકી આપી, રામે તો આજ્ઞા કરવી જોઈતી હતી કે 'ભાઈ, પિતાશ્રીના વચનના પાલન ખાતર તારે રાજ્ય લેવું જ પડશે અને પ્રાણ પણ સાચવવા જ પડશે. તારે સિંહાસન પર ન બેસવું હોય તો પિતાશ્રીની પ્રતિમા અથવા ચરણપાદુકાઓ મૂક. મારી પાદુકાઓ ગાદી પર મૂકવા દેવાનો અધિકાર મને નથી.' પણ તેમ ન કર્યું. એટલે ખરેખર તો એમ કહેવું જોઈએ કે
રઘુકૂલ રીતિ રામ ઠુકરાઈ
વચન પિતાકા તોડકે
ભાઈકી જાન બચાઈ.
અહલ્યા અને સીતા :-
અહલ્યા અને સીતાના જીવનની સરખામણી કરવા જેવી છે. અહલ્યાના કિસ્સામાં અપકૃત્ય થયું તો હતું પછી ભલે તે ઇંદ્રની વંચનાથી થયું. 'નબળો ધણી બૈરી પર શૂરો' એ કહેવત અનુસાર પતિ ગૌતમે શાપ આપીને તેને 'શલ્યા' બનાવી દીધી. 'શલ્યા' શબ્દનો અર્થ 'પથ્થર' તો થાય પણ અહીંના સંદર્ભમાં 'કામવૃત્તિવિહીન સ્ત્રી' થાય. ચમત્કારઘેલા આપણને 'પથ્થર' અર્થ વધારે ગમ્યો. તે તો જે હોય તે પણ વિચારવા જેવી વાત એ છે કે રામનો પગ અડકવાથી જ અહલ્યા શાપમુક્ત થઈ. સીતાને તો રામના આખેઆખા શરીરનો સ્પર્શ થતો હતો. છતાં તેને એવા કૃત્ય માટે દંડના ભોગ બનવું પડ્યું કે જે થયું જ નહોતું પણ કદાચ થઈ શક્યું હશે એવી કેવળ શંકાને આધારે. તે કેટલે અંશે ક્ષમ્ય ગણાય? રામના સ્પર્શથી પથ્થર જીવતા થાય, રામનું નામ લખવાથી પથ્થરો તરે પણ સીતા તો ડૂબે જ એવું કેવું?
અગ્નિપરીક્ષા :-
સીતાની અગ્નિપરીક્ષા લેવામાં આવી. તે સમયે સીતાના પ્રશ્નના ઉત્તરમાં રામે કહ્યું કે 'આ પરંપરાનો આરંભ તમારાથી થશે અને અંત પણ તમારાથી જ આવશે.' એટલે કે આ અન્યાય ફક્ત તમને જ કરવામાં આવશે. જરા વિચાર કરો. સીતાનો તો કશો દોષ હતો જ નહીં. રાવણ કદાચ બળાત્કાર કરી શક્યો હોત તો પણ તે અપરાધ તેનો જ હોત. સીતા તો કેવળ તેની બલિ (=ભોગ બનેલી વ્યક્તિ, વિક્ટિમ victim) બની હોત. સંભવિત અપરાધની સંભવિત બલિ પાસેથી પ્રમાણ માંગવું કે તે ગુનો થયો નહોતો તે કયા ન્યાયશાસ્ત્રમાં લખ્યું છે? વળી તે પુરાવો પણ એવી રીતે આપવાનો કે જો તે ગુનો થયો હોય તો અપરાધી નહીં પણ બલિ જ જીવતેજીવ બળી જાય? 'મર્યાદા પુરૂષોત્તમ'ને ન્યાય કે માનવતાની કશી જ મર્યાદા ન નડી? સ્વતંત્ર રીતે વિચારીએ તો એ સ્પષ્ટ છે કે સીતાની અગ્નિપરીક્ષા એ આપણા ધાર્મિક સાહિત્યનું સૌથી અમાનુષી, અન્યાયી અને ઘૃણાસ્પદ કૃત્ય હતું. છતાં તેના કરનારની પૂજા કરવી તે કેટલે અંશે યોગ્ય છે?
સીતાજીનો રામત્યાગ:-
રામે કરેલો સીતાજીનો અન્યાયી ત્યાગ તો જાણીતો છે. પરંતુ સીતાજીએ કરેલો રામનો વ્યાજબી ત્યાગ લોકોના ધ્યાનમાં નથી. કારણ કે તેને ચમત્કારનું સ્વરૂપ આપી દેવામાં આવ્યું. અશ્વમેધ યજ્ઞના અંતે રામની મુલાકાત લવ કુશ સાથે થઇ. રામે સીતાજીને અયોધ્યા આવવા કહ્યું. પણ સ્વમાની સીતાજીએ તે નકારી કારણ કે લવ કુશને તેમના અધિકાર મળી ગયા હતા અને રામ બીજી વાર અન્યાય નહીં કરે તેની ખાતરી નહોતી. આપણને કહેવામાં આવે છે કે ધરતી ફાટી અને સીતાજી તેમાં સમાઈ ગયા. ચમત્કારઘેલા લોકોએ તે વાત સમજ્યા વગર સ્વીકારી લીધી. જેવી રીતે ઇન્દિરા ગાંધીએ લાદેલી કટોકટી સમયે વિરોધ પક્ષના નેતાઓ ભૂગર્ભમાં જતા રહ્યા હતા તેવી રીતે સીતાજી પણ મહારાણી થવાને બદલે સામાન્ય જનતામાં એવી રીતે ભળી ગયા કે તેમને કોઈએ રામપત્ની તરીકે ઓળખ્યા નહીં. 'ભૂગર્ભમાં જતાં રહેવું' તેનો અર્થ એમ નહીં કે ધરતી ફાટે અને તેમાં સમાઈ જવું.
શંબુકવધઃ -
રામની રાજ્યસભામાં એક પુરૂષ પોતાના પુત્રનું શબ લઈને આવ્યો અને ફરિયાદ કરી કે તેના પહેલાં તેનો પુત્ર કેમ મરણ પામ્યો. રામે ગુરૂઓને પૂછ્યું. તેમણે કહ્યું કે શંબુક નામનો શૂદ્રોનો રાજા, શૂદ્રોને તપ કરવાનો અધિકાર ન હોવા છતાં, કોઈ પર્વતના શિખર પર તપ કરતો હતો તેથી આમ થયું. કહેતા ભી દિવાના ઔર સુનતા ભી દિવાના. જાણે કે કર્મનો સિધ્ધાન્ત નેવે મૂકાયો ન હોય! રામે તો તેનો ખુલાસો પૂછ્યા વગર જ ત્યાંથી રહીને જ શંબુકનો વધ કરી નાંખ્યો. ફરી એક વાર 'મર્યાદા પુરૂષોત્તમ'ને ન્યાય કે માનવતાની કશી જ મર્યાદા ન નડી? રામની તીર વિદ્યા બિરદાવવા માટે કોઈએ આવી હાસ્યાસ્પદ વાત જોડી કાઢી પણ આપણે પણ કેવા મૂરખ કે તેને માની લીધી?
હાસ્યાસ્પદ?
કોઈ એક દેશમાં એક ગૃહસ્થનું ઘર રસ્તા પરથી દુરથી દેખાતું હતું. એક દિવસ તેઓ બહારથી આવતા હતા ત્યારે તેમણે કોઈ ચોરને તેમના ઘરનું તાળું તોડતો જોયો. ચતુર સજ્જને દુરથી જ પોલિસને ફોન કરી દીધો. પોલિસ તરત જ આવી પહોંચી અને ચોરને રંગે હાથે પકડી પાડ્યો. ચોર પર અદાલતમાં કામ ચાલ્યું, સજા પણ થઈ. હવે સત્તાવાળાઓ ઘરમાલિક પાસેથી પુરાવો માંગે છે કે તેમના ઘરમાંથી કશું જ ચોરાયું નથી.
આ વાત હાસ્યાસ્પદ લાગે છે? છે જ. પણ રામે પણ આવું જ કર્યું હતું. સીતાની અગ્નીપરીક્ષા એ આવી જ અન્યાયી બાબત હતી. અપરાધી રાવણ હતો. તેને તો મૃત્યુ દંડ મળી ચુક્યો હતો. સીતા તો સંભવીત અપરાધની બલિ હતા. પણ જો રાવણ સીતા પર બળાત્કાર કરી શક્યો હોત તો રાવણના વાંકે સીતા બળી મર્યા હોત. કેટલું અમાનુશી,નિર્દય અને ઘૃણાસ્પ્દ કાર્ય રામે કર્યું હતું?
આનો બચાવ કરવા માટે કહે છે કે તે તો પ્રજા પર દાખલો બેસાડવા માટે જરુરી હતું. તો બીજી વાર્તા વાચો.
સૈકાઓ પહેલાં લક્ષ્મીચંદ નગરશેઠ હતા. સાત ખોટનો એક પુત્ર પાછલી ઉંમરે થયો. નામ પાડ્યું ધનસુખ. તે જ અરસામાં શેઠાણીની અંગત નોકરાણીને પણ છોકરો જ્ન્મ્યો. નામ ભીખલો. બંને બાળકો એકજ ઘરમાં સાથે સાથે મોટા થયા તેથી ગાઢ મિત્રો બની ગયા. પાંચેક વરસના થયા ત્યારે લક્ષ્મીચંદે ગામના શીક્ષકને બોલાવી કહ્યું, 'ધનસુખને અને ભીખલાને શાળા એ મોકલશું, ધનસુખ બહુ નરમ સ્વભાવનો છે. તેથી તેને કશું ન આવડે તો મારતા નહીં, ભીખલાને મારશો તો ધનસુખ પણ રડશે..' શીક્ષક કહે, 'ભીખલાની ભુલ ન હોય તો?' શેઠ કહે, 'ભીખલાને ક્યાં ભણવાનું છે? તેને તો માર ખાવા જ મોકલીશું.'
પ્રજા તરીકે આપણે શું એટલા બધા નાદાન છીએ કે નીર્દોશને સજા ન થાય તો સુધરીએ જ નહીં?
દ્રૌપદી વસ્ત્રાહરણ :-
આ આખા પ્રસંગના સૂચિતાર્થો આપણે ધ્યાનમાં લીધા જ નથી. દ્રૌપદીને દાવમાં મૂકતા પહેલાં 'ધર્મરાજ' યુધિષ્ઠિરે ચારેચાર ભાઈઓને પણ દાવમાં મૂક્યા હતા. મનુસ્મૃતિ અનુસાર પત્ની જ નહીં પણ પુત્રો અને નાના ભાઈઓ પણ સૌથી મોટા ભાઈની સંપત્તિ ગણાય. તેથી જ 'ધર્મરાજ'નું પોતાના ભાઈઓને દાવમાં મૂકવાનું ઘૃણાસ્પદ પગલું ચાલી ગયું. દ્રૌપદી પણ 'દાસી' બની ગઈ. દાસીઓના વસ્ત્રાહરણ અનુચિત ગણાતા નહોતા. એટલે તો કેવળ ગાંગેય જ નહીં વિદુરજી સહિત અન્ય વડીલો પણ આ દુષ્કૃત્યનો વિરોધ ન કરી શક્યા. અને વડીલો પણ કેવા? એવા વયસ્ક કે જેઓએ સંન્યાસ લેવા જોઈતા હતા પણ તેને બદલે રાજ્યસભામાં ઉપસ્થિત હતા. સ્પષ્ટ છે કે આપણી તે સમયની સમાજવ્યવસ્થા ક્ષતિયુક્ત હતી. તો પછી બણગાં શાનાં ફૂંકીએ છીએ? યુધિષ્ઠિરના કૂતરાને સદેહે સ્વર્ગમાં પ્રવેશ મળ્યો પણ અર્જુનને નહીં તે શું શ્રીકૃષ્ણનો વચનભંગ (ભગવદ્ગીતા ૧૮-૬૬) નહોતો?
પરધન: -
પરધન નવ ઝાલે હાથ રે' ગાનાર નરસિંહ મહેતા પોતે કયું સ્વધન કમાયા હતા? આખી જિંદગી પરધન જ નહોતું ખાધું? કોઈ પ્રવાસીના પૈસા લઈને વાપરી ખાધા પછી હૂંડી સ્વીકારવાની ફરજ ભગવાનને પાડી. ભગવાન પાસે વારંવાર પોતાના કામ કરાવ્યા. સાચો ભક્ત ભગવાનના કામ કરે કે પોતાના કામ ભગવાન પાસે કરાવે? સાચા ભક્તો તો તે હતા જેમણે મહેતાજીને મદદ કરી પણ યશ પરમેશ્વરને આપ્યો, પોતાના નામ પણ જણાવ્યા નહીં. તેઓ તો પત્નીને 'જંજાળ' ન કહેનારા આપણા જેવા સંસારીઓ જ હતા ને?
સાત અમર પુરુષો: -
જાણીતો સંસ્કૃત શ્લોક કહે છે:
अश्वत्थामाबलिर्व्यासोहनुमांश्च विभीषण: ।
कृपश्चपरशुरामश्च सप्तैतेचिरंजीविन: ।।
અશ્વત્થામા, બલિ, વ્યાસ, હનુમાન, વિભિષણ, કૃપ (કૃપાચાર્ય) અને પરશુરામ એ સાત જણા ચિરંજીવ છે. ચિરંજીવનો શબ્દાર્થ 'લાંબા આયુષ્યવાળા' એવો થાય. પણ આપણા ધર્મપ્રચારકો તેનો અર્થ 'અમર' કરે છે. હવે આ સાત પૈકી પહેલો અશ્વત્થામા તો ખલનાયક હતો . તે વળી અમર કેમનો થઇ ગયો? અને બલિ તો વામનના પગ તળે દબાઈને મરી ગયો હતો. પરશુરામ તો વિષ્ણુના અવતાર હતા જે પોતાનું કામ પતાવીને પાછા વિષ્ણુ ના થઇ ગયા પણ ગાંગેયથી ( એક ક્ષત્રિયથી!) હારીને હિમાલય જતા રહ્યા. ધારો કે અમર થયા તો સનાતન ધર્મના રક્ષણ માટે તેમણે કેમ કશું જ ના કર્યું? ઘણું ખરું તો એવું બન્યું હશે કે આ સાત જણાના મૃતદેહ મળ્યા નહિ તેથી તેમના અગ્નિસંસ્કાર ના કરી શકાયા. જો તેઓ ભૂત બન્યા એમ કહે તો અપમાન થાય એટલે ચિરંજીવ કહી દીધા.
શૂદ્રો અને સ્ત્રીઓને અન્યાય કરવો, અપાત્રોને માન આપવું અને અપૂજયોની પૂજા કરવી એ આપણી સંસ્કૃતિના વિશેષ લક્ષણો હતા એવું તારતમ્ય આ બધા પરથી નીકળે છે. વાર્તા લખનારાઓએ તો લખી પણ આપણા પૂર્વજોએ તેમને સ્વીકારી અને પાત્રોને બહુમાન આપ્યું કારણ કે આપણા મૂલ્યો પૂરતા વિકાસ ન્હોતા પામ્યા.
આવા તો પુષ્કળ પ્રસંગો અને વ્યક્તિઓ આપણા ધાર્મિક સાહિત્યમાં છે. આપણે સૌ તેમને વગર વિચાર્યે ભાવપૂર્વક સ્વીકારતા આવ્યા છીએ. ક્યાં સુધી?